گیربکس حلزونی (Worm Gearbox) یکی از پرکاربردترین انواع گیربکس‌ها در صنعت است که به‌دلیل طراحی خاص، عملکرد بی‌صداتر، گشتاور بالا و نسبت تبدیل زیاد، در بسیاری از سیستم‌های انتقال قدرت و خطوط تولید مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما نصب صحیح این نوع گیربکس از اهمیت بالایی برخوردار است؛ چرا که کوچک‌ترین اشتباه در فرایند نصب می‌تواند منجر به کاهش طول عمر، افزایش استهلاک، ایجاد صدا و لرزش یا حتی خرابی کامل گیربکس شود.
در این مقاله با رویکردی کاملاً فنی، به بررسی روش نصب گیربکس حلزونی می‌پردازیم. از مقدمات انتخاب محل نصب و آماده‌سازی تجهیزات گرفته تا نصب فیزیکی، تنظیمات هم‌محوری، روانکاری و نگهداری پس از نصب، همه‌ی مراحل به تفصیل توضیح داده خواهند شد.
۱. آشنایی مختصر با گیربکس حلزونی
گیربکس حلزونی از یک چرخ‌دنده مارپیچ (حلزون) و یک چرخ‌دنده حلزونی (معمولاً از جنس برنز یا آلیاژ نرم‌تر) تشکیل شده است. مزایای این نوع گیربکس عبارت‌اند از:
- نسبت تبدیل بالا در حجم کم
- انتقال نیرو نرم و بی‌صدا
- امکان قفل‌کنندگی (self-locking) در برخی مدل‌ها
- مناسب برای بارهای سنگین و سیستم‌هایی با فضا و سرعت محدود
۲. آماده‌سازی قبل از نصب
2.1. بررسی محیط نصب
- محیط باید خشک، تمیز و بدون گرد و غبار باشد.
- دمای محیط باید در محدوده مجاز مشخص‌شده توسط سازنده باشد.
- در صورت نصب در فضای باز، نیاز به پوشش محافظ یا استفاده از گیربکس با کلاس حفاظتی مناسب (IP65 به بالا) می‌باشد.
2.2. بررسی شاسی یا پایه
- سطح زیر گیربکس باید کاملاً تراز و مستحکم باشد.
- در صورت نیاز، از پایه‌های ضد ارتعاش یا لاستیکی استفاده شود.
- اطمینان حاصل شود که شاسی تحت نیروهای اضافی از ناحیه شافت یا موتور قرار نمی‌گیرد.
2.3. بررسی تجهیزات همراه
- گیربکس
- الکتروموتور (در صورت نصب مستقیم)
- کوپلینگ یا پولی (در صورت استفاده از سیستم تسمه‌ای)
- پیچ و مهره، واشر، پایه‌های اتصال
- گریس یا روغن مخصوص
- ابزارهای نصب: آچار، گشتاورسنج، تراز لیزری، جک یا جرثقیل در صورت نیاز
۳. مراحل نصب گیربکس حلزونی
3.1. بررسی اولیه
- دفترچه راهنما و مشخصات فنی را دقیق مطالعه کنید.
- اطمینان حاصل شود که مدل گیربکس متناسب با نیاز سیستم و نحوه اتصال انتخاب شده باشد.
- شافت خروجی و ورودی از نظر سالم بودن، ترک یا آسیب بررسی شوند.
3.2. نصب روی شاسی
- گیربکس را با دقت روی پایه قرار داده و پیچ‌های اتصال را با گشتاور مناسب سفت کنید.
- از واشرهای تخت و فنری استفاده شود تا از شل شدن پیچ‌ها در اثر ارتعاش جلوگیری شود.
3.3. هم‌محوری شافت‌ها
- اگر گیربکس به موتور یا یک دستگاه دیگر متصل می‌شود، باید هم‌محوری کامل بین شافت‌ها رعایت شود.
- از ابزار تراز لیزری یا شیب‌سنج برای بررسی زاویه‌ها استفاده کنید.
- هم‌محوری بد باعث لرزش، داغی بیش‌ازحد و شکست یاتاقان‌ها خواهد شد.
3.4. اتصال موتور به گیربکس
- در صورت نصب مستقیم، موتور با فلنج به گیربکس متصل شود.
- از واشرها و پیچ‌های استاندارد استفاده شود.
- مطمئن شوید شافت موتور به‌راحتی درون بوش گیربکس قرار می‌گیرد. از کوبیدن با چکش خودداری کنید.
3.5. نصب کوپلینگ (در صورت نیاز)
- نوع کوپلینگ باید متناسب با گشتاور و سرعت سیستم باشد.
- پیچ‌های کوپلینگ به‌ترتیب و با گشتاور یکنواخت بسته شوند.
- فاصله‌ی مجاز بین دو نیم‌کوپل رعایت گردد (معمولاً ۰.۲ تا ۰.۵ میلی‌متر)
۴. روغن‌کاری گیربکس حلزونی
4.1. اهمیت روانکاری
- چرخ‌دنده‌های حلزونی تحت فشار بالایی هستند و نیاز به روغن با ویسکوزیته مناسب دارند.
- استفاده از روغن نامناسب یا کم بودن سطح روغن می‌تواند منجر به سایش سریع، داغ شدن و خرابی کامل گیربکس شود.
4.2. نوع روغن
- از روغن‌های صنعتی GL-4 یا GL-5 با گرانروی توصیه‌شده (مثلاً ISO VG 320) استفاده شود.
- برخی گیربکس‌ها نیاز به روغن سینتتیک دارند.
4.3. بررسی سطح روغن
- سطح روغن باید در حد میانی گیج روغن قرار گیرد.
- در مدل‌های بدون گیج، از پیچ بازدید استفاده می‌شود. اگر روغن از پیچ بازدید خارج شود، سطح مناسب است.
- روغن هر ۶ تا ۱۲ ماه یک‌بار یا پس از ۵۰۰۰ ساعت کار باید تعویض شود.
۵. تست اولیه و راه‌اندازی
5.1. تست خشک
- قبل از اتصال به بار، گیربکس را برای چند دقیقه بدون بار روشن کنید.
- صداهای غیرعادی، داغ شدن یا لرزش نباید وجود داشته باشد.
5.2. بررسی عملکرد در بار کامل
- پس از اطمینان از عملکرد صحیح، دستگاه را به بار متصل کنید.
- دمای گیربکس در حین کار باید قابل لمس باشد (زیر ۸۰ درجه سانتی‌گراد)
- بررسی سطح روغن، نشتی، صدا، و آمپر کشی موتور به‌صورت مداوم در ۷۲ ساعت اول کار توصیه می‌شود.
۶. نکات ایمنی و نگهداری پس از نصب
- هر ۳ ماه یک‌بار وضعیت پیچ‌های اتصال، شافت‌ها و کوپلینگ‌ها بررسی شود.
- هر ۶ ماه یک‌بار سطح روغن بازدید و در صورت نیاز تعویض گردد.
- از وارد شدن ضربه مستقیم به گیربکس جلوگیری شود.
- در صورت نصب در محیط پر گردوغبار یا شیمیایی، پوشش محافظ نصب شود.
- در شرایط آب‌وهوایی بسیار سرد یا گرم، از روغن مخصوص آن شرایط استفاده گردد.
۷. خطاهای رایج هنگام نصب
- عدم هم‌محوری بین شافت‌ها که باعث آسیب زودهنگام به یاتاقان‌ها و کوپلینگ می‌شود.
- استفاده از روغن نامناسب یا کم بودن سطح روغن
- عدم رعایت گشتاور سفت‌کردن پیچ‌ها
- نصب گیربکس در جهت اشتباه (ورودی و خروجی معکوس)
- عدم تهویه یا نصب در فضای خیلی بسته که باعث افزایش دما می‌شود.
نتیجه‌گیری
نصب صحیح گیربکس حلزونی مستلزم رعایت اصول فنی و توجه دقیق به جزئیات است. از هم‌محوری شافت‌ها و انتخاب روغن مناسب گرفته تا بررسی دائمی عملکرد گیربکس، همگی در افزایش طول عمر، راندمان کاری و جلوگیری از خرابی‌های زودرس نقش دارند. این مقاله تلاش کرد با پوشش جامع تمامی مراحل نصب، کاربران صنعتی، تکنسین‌ها و مهندسان را در انجام یک نصب ایمن، اصولی و بادوام یاری دهد.